AI-tools zoals ChatGPT zijn overal in het onderwijs: van basisschoolkinderen die rekenopgaven maken tot studenten die essays schrijven. Ze beloven efficiënter leren en betere denkvaardigheden, maar wat zegt het onderzoek echt? Kunnen deze tools ons kritisch denken en zelfstandigheid versterken, of maken ze ons juist afhankelijker?
In deze blog duiken we in de werkelijke impact van AI-tools op ons denkvermogen, gebaseerd op betrouwbare studies. We kijken naar verschillen tussen leeftijdsgroepen en wat er nodig is om AI effectief te gebruiken.
AI helpt bij structuur, maar niet bij diep denken
AI-tools zoals ChatGPT kunnen leren versnellen door taken te structureren en directe feedback te geven, vooral in vakken zoals wiskunde of schrijven (Mogavi et al., 2023). Maar er is weinig bewijs dat ze vanzelf hogere denkvaardigheden, zoals metacognitie (bewust nadenken over je denken), overdragen naar andere situaties. Dit soort groei vereist menselijke begeleiding, zoals training door docenten (Holstein et al., 2024; Clark et al., 2021). Zonder die sturing blijft AI vooral een hulpmiddel voor snelle, oppervlakkige oplossingen.
Leeftijd maakt het verschil: Wie loopt het meeste risico?
De impact van AI-tools verschilt per leeftijdsgroep. Jonge kinderen (6-12 jaar) zijn extra kwetsbaar: ze nemen AI-antwoorden vaak klakkeloos over, wat leidt tot “copy-paste”-gedrag en hun kritische ontwikkeling remt (Luckin, 2023). Adolescenten en jongvolwassenen (13-35 jaar) zoeken vooral snelle antwoorden, wat hun eigen denkproces kan ondermijnen zonder training in kritische evaluatie (Mogavi et al., 2023). Volwassenen (36+ jaar) gebruiken AI als een handig hulpmiddel, maar moeten waakzaam blijven voor fouten in de output (Bai & Stede, 2024). Voor alle groepen geldt: zonder begeleiding is het risico op afhankelijkheid groter dan de voordelen.
Kritisch denken: AI werkt alleen met begeleiding
In theorie kan AI kritisch denken stimuleren door gebruikers uit te dagen om output te weerleggen. Maar in de praktijk zoeken de meeste mensen snelle antwoorden en accepteren ze AI-output zonder te twijfelen, wat confirmation bias versterkt (van Dis et al., 2023). Alleen met bewuste begeleiding – zoals docenten die gebruikers leren om AI te vergelijken met andere bronnen – kan kritisch denken groeien (Clark et al., 2021).
Leren met AI: Snel, maar vaak oppervlakkig
AI-tools maken leren efficiënter, maar niet per se dieper. Gebruikers ronden taken sneller af, maar missen vaak echt begrip van de materie (Winne, 2020). Bovendien kan AI fouten bevatten die niet worden opgemerkt, wat het leerproces verder ondermijnt (Bai & Stede, 2024). Voor diepgaand leren blijft menselijke reflectie essentieel.
Zelfstandig denken: Risico op verlies van autonomie
Ongestructureerd gebruik van AI kan zelfstandigheid verminderen, vooral bij jongeren. Het ondermijnt hun intrinsieke motivatie om zelf na te denken, omdat ze leunen op de technologie (Luckin, 2023; Holmes et al., 2022). Autonomie groeit alleen als AI bewust wordt ingezet, bijvoorbeeld als reflectie-instrument onder begeleiding.
Wat we nodig hebben: Begeleiding en onderzoek
AI-tools zoals ChatGPT zijn waardevol, maar alleen binnen een pedagogisch kader. Docenten moeten gebruikers, vooral jongeren, trainen om AI kritisch te gebruiken en afhankelijkheid te voorkomen. Daarnaast is meer langetermijnonderzoek nodig naar de effecten op denken en autonomie (van Dis et al., 2023).
Conclusie: AI als hulpmiddel, niet als leider
AI-tools kunnen leren ondersteunen, maar leiden niet vanzelf tot beter of zelfstandiger denken. Zonder begeleiding riskeren we oppervlakkig leren en afhankelijkheid. De sleutel ligt bij menselijke sturing: docenten en reflectie blijven cruciaal om ons denkvermogen te versterken.
Hoe denk jij over AI in het onderwijs? Deel je ervaringen in de reacties!
Bronnen
Mogavi, R. H., et al. (2023). Exploring user perspectives on ChatGPT: Applications, perceptions, and implications for AI-integrated education. ArXiv. https://doi.org/10.48550/arxiv.2305.13114 Holstein, K., et al. (2024). Artificial Intelligence in Education: Promise and Peril. Annual Review of Learning Sciences. Clark, D. B., et al. (2021). Computer-supported collaborative learning and critical thinking. Educational Research Review. Luckin, R. (2023). AI in Education: The Learning Machine. Holmes, W., et al. (2022). Ethics and Impact of AI in Education. AI & Society. van Dis, E. A. M., et al. (2023). ChatGPT: Five priorities for research. Nature. Winne, P. H. (2020). Learning Analytics and Metacognition. Educational Psychologist. Bai, S., & Stede, M. (2024).
